De roep om leiderschap & integriteit neemt toe

27 maart 2023

Als samenleving hebben we hoge verwachtingen van het leiderschap en integriteit van (semi)publieke organisaties. Tegelijkertijd zijn er veel recente voorbeelden uit de dagelijkse praktijk, waarin deze verwachtingen worden geschonden. De roep om leiderschap en integriteit neemt toe. 

Echter, in hoeverre is deze roep het gevolg van een ‘morele verontwaardiging’ en leggen we het leiderschap en integriteit te beperkt bij de ander, de top van de (semi-)publieke organisaties? 

Het denken over zowel leiderschap als integriteit in organisaties is tijdgebonden, cultuurgebonden en bovendien continu in ontwikkeling. Eenduidige antwoorden zijn niet voor handen. Wat wij verstaan onder goed leiderschap en integriteit van organisaties vraagt een continue zoektocht waarbij individuele en gedeelde waarden, (voorbeeld) gedrag, organisatiecultuur, ethiek en ‘organizational dynamics’, wetenschap én praktijk samen, in dialoog, centraal staan. 

Explicitering van leiderschap en integriteit als kenmerk van een organisatie, weerbaarheid in complexiteit, relationeel, collectief, dialogisch en dienend leiderschap, zijn voorbeelden van actuele perspectieven op leiderschap en integriteit.

Wij verkennen graag met onze opdrachtgevers aan de hand van vragen zoals:

• Welke inzichten bieden het actuele onderzoek en de huidige praktijken op leiderschap en integriteit?
• Welke organisatiekenmerken dragen bij aan de integriteit van een organisatie en haar medewerkers?
• Welke rol spelen leidinggevenden bij het bevorderen van de integriteit van de organisatie?
• Welk rol spelen de medewerkers op alle niveaus van een organisatie daarin?
• Welke bijdrage leveren deze inzichten aan het maatschappelijk debat over het leiderschap en integriteit van (semi-) publieke organisatie?

Succes dienend leiderschap hangt af van organisatiecultuur

Ontwikkelingen in de samenleving vragen om een andere vorm van leiderschap genaamd dienend leiderschap. De wijze waarop dienend leiderschap invulling krijgt is afhankelijk van iemands karaktereigenschappen, de rolopvatting en de organisatiecultuur. Leiderschap en cultuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dat toont organisatiewetenschapper Radenka Vukovic aan in haar promotieonderzoek naar dienend leiderschap.

In 2011 heeft de Corporate Dienst van Rijkswaterstaat gekozen voor dienend leiderschap. Deze vorm van leiderschap wordt gezien als antwoord op actuele maatschappelijke ontwikkelingen. De complexiteit van de samenleving doet steeds meer een beroep op leiderschap gebaseerd op teamwork en gemeenschap; leiderschap gebaseerd op horizontale in plaats van verticale, hiërarchische modellen waarbij het leiderschap dienend is aan het team en de organisatie.

Vukovic deed onderzoek bij de Corporate Dienst van Rijkswaterstaat en concludeert dat de vorm van dienend leiderschap afhangt van verschillende elementen zoals iemands karaktereigenschappen en de organisatiecultuur. Haar onderzoek toont aan dat de oorspronkelijke christelijke waarden zoals rentmeesterschap, bescheidenheid, dienstbaarheid en loyaliteit de drijvende kracht achter de organisatiecultuur van Rijkswaterstaat vormen. De huidige hiërarchische organisatiecultuur staat in contrast met de gewenste adhocratiecultuur (creatief en flexibel) die dienend leiderschap ondersteunt. Ook is de wijze waarop dienend leiderschap bij de Corporate Dienst invulling krijgt afhankelijk van de aspecten tijd en context.

Cultuurverandering is noodzakelijk om dienend leiderschap verder te bevorderen. Met deze bevindingen kan het concept dienend leiderschap verder verrijkt worden. Tegelijkertijd leidt het tot nieuwe vragen over hoe dienend leiderschap de organisatiecultuur beïnvloedt maar ook hoe de organisatiecultuur dienend leiderschap beïnvloedt. Toekomstig onderzoek naar dienend leiderschap vraagt expliciet aandacht voor context, organisatiecultuur en leiderschapseffectiviteit. Leiderschap en cultuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dat inzicht kan de bewustwording van leidinggevenden over hun invloed op een cultuurverandering vergroten.